1-1 مقدمه

انسان از ابتدا براي زدودن پليديها از تن، جامعه، مسكن، اشياء و ادوات خود از آب استفاده مي نموده و اين حلال پاك كننده، همگاني، فراواني، فراواني و ارزاني، هزاران سال متداولترين وسيله شستشو براي بشر بوده است. يكي از ويژگيهاي بارز بشر متمدن، علاقه مندي قطري او به برطرف كردن پليديها و بوي ناخوشايند حاصل از آن و جايگزين ساختن آن با رايحه خوش بوده است. در واقع هنگامي كه نخستين طليعه تمدن در جهان پرتو افكند، انسان همواره به نظات شخصي و آراستگي ظاهري خود بويژه در ارتباط با همنوعان خود بها داده است. اين روند كه از استحمام در جريان رودخانه ها و درياچه ها آغاز شد به موازات پيشرفت تمدن، راه ترقي و تعالي پيمود و صنايع شوينده و بهداشتي حاصل اين تكامل است.

اينك بطور مختصري به وضعيت اين صنايع و مقايسه ميزان مصرف سرانه آن در ايران مي پردازيم:

صابون

در ايران حدود 210 واحد توليد كننده صابون با ظرفيت اسمي حدود -/2900 تن در سال وجود دارد كه انواع صابونهاي آرايشي، بهداشتي، صنعتي، صابون، مايع و صابون بچه توليد مي كنند در سالهاي اخير به دليل كمبود مواد اوليه و ساير مشكلات تنها از 25 % ظرفيتهاي نصب شده استفاده كرده اند. طبق آمار موجود، مصرف سرانه صابون طي سالهاي اخير 75/0 كيلوگرم برآورد شده و در مقايسه با كشورهاي پيشرفته صنعتي و مطابق آمار، مصرف سرانه اين محصول در آمريكا 9/1 كيلوگرم و در ژاپن 8/1 كيلوگرم بوده است.

پودر

در ايران شوينده هاي مركب بصورت پودرهاي بسته بندي شده از سال 1330 به تدريج وارد گرديده و به مصرف كنندگان معرفي شد. اولين محصول تجارتي با نام «فاب» به بازار ايران عرضه شد و سپس محصولات مشابهي يكي پس از ديگري وارد گرديد و بتدريج مصرف‌كنندگان به مزاياي آني پي برده و مصرف اين محصولات سير صعودي تندي را در پيش گرفت. در سال 1338 اولين كارخانه‌ي توليدي شوينده با ظرفيت 750 تن در سال شروع به كار نمود و سپس واحدهاي توليدي ديگر به ساخت و عرضه آن پرداختند. در حال حاضر پنج واحد توليدي مجاز شناخته شده در سطح كشور وجود دارد كه سه واحد در تهران، يك واحد در ساوه و يك واحد در قزوين به توليد پودر مبادرت مي نمايند كه عبارتند از: پاكسان، پاك وش، توليپرس ، نيكان شيمي و پاكنام . ظرفيتهاي اسمي نصب شده آماده بهره برداري حدود 800/347 تن در سال است كه بعلت مشكلات مربوط به تأمين مواد اوليه مورد نياز، طي سالهاي اخير زير ظرفيت توليدي و با 5/47 درصد ظرفيت اسمي كار كرده اند.

لازم به ذكر است كه شركتهاي پاكنام و پاك وش طرح افزايش توليد خود را به ترتيب تا 72000 تن و 36000 تن در دست اقدام دادند و با احداث يك واحد توليدي توسط شركت شيميايي بهداشتي با ظرفيت -/100 تن كه در سال 74 به بهره ورداري رسيده است ظرفيت اسمي واحدهاي توليدي به -/530 تن خواهد رسيد.

طبق آمارهاي منتشر شده، مصرف سرانه پودر در سالهاي اخير 2/3 كيلوگرم بوده كه بسيار پايين تر از استانداردهاي بين المللي است. ميانگين مصرف سرانه پودر در كشورهاي پيشرفته بالاتر از 10 كيلوگرم و ميانگين مصرف سرانه پودر كه از سوي سازمان جهاني بهداشت اعلام گرديده است، حدود 7 كيلوگرم براي هر نفر بوده است.

جدول زير مصرف سرانه پودر صابون را در ايران و جهان نشان مي دهد.

جدول 1-1 آمار مقايسه اي مصرف سرانه مواد پاك كننده در جهان بر حسب كيلوگرم در سال

خميردندان

در حال حاضر تعداد 39 واحد توليدي خميردندان در سطح كشور وجود دارد كه در استانهاي تهران، گيلان، مازندران، آذربايجان شرقي و غربي واقع هستند. تعداد زيادي از اين واحدها هنوز موفق به دريافت پروانه ساخت نشده و خميردندان توليد نمي كنند. ظرفيت اسمي واحدهاي فعال حدود 7600 تن در سال مي باشد كه در چند سال اخير به علت مشكلات مختلف با 20% ظرفيت اسمي فعاليت داشته اند.

2-1 تعريف مسئله

تقريباً اكثر بيماريهاي شناخته شده به دليل عدم رعايت از اصولي ناشي مي‌شود كه آنرا بهداشت پوست و بدن مي نامند. يكي از تحولات مهم توسعه علوم و تكنولوژي كه چهره جهان را دگرگون كرده است كاربرد محصولات مدرن شوينده و بهداشتي است كه منجر به افزايش سطح بهداشت جوامع و كاهش انواع بيماريهاي جسمي افراد شده است. گسترش بهداشت عمومي و بالا بردن ميزان درصد سلامت مردم يكي از اهداف مهمي است كه دولتها در هر كشوري دنبال مي كنند. بگونه اي كه امروزه شاخصهايي از قبيل اميد زندگي (ميزان متوسط عمر)، نرخ زاد و ولد، مرگ و مير، تعداد مراكز بهداشتي و بيمارستانها و ... از معيارهاي اصلي ارزيابي كشورهاست. به تجربه ثابت شده است كه هزينه هاي صرف شده براي گسترش بهداشت عمومي بسيار كمتر از هزينه هايي است كه بابت بيماريهاي عدم مصرف اين هزينه ها پرداخت. بطور مثال عدم تأمين كافي و مصرف محصولات شوينده و پاك كننده نظير صابون و پودر در جامعه باعث شيوع انواع بيماريهاي پوستي، قارچي، انگلي و باكتريهاي مي شود و عدم تأمين كافي و مصرف محصولات بهداشتي نظير خميردندان باعث شيوع انواع بيماريهاي دهان و دندان و به تبع آن انواع بيماريهاي معده و قلبي و ... مي شود و هزينه هايي كه در جامعه بايد براي علاج اين بيماريها و تأمين انوع داروهاي مرتبط با آن متحمل شود، بيشتر از هزينه هايي خواهد بود كه براي تأمين كافي و در مصرف مواد پاك كننده مي‌شد.

با توجه به اهميت محصولات شوينده و بهداشتي و با عنايت به افزايش روزافزون جمعيت كشور، ميزان تقاضا براي اين محصولات روز بروز افزايش مي يابد.

با توجه به اهميت توسعه و گسترش صنايع شوينده و بهداشتي و با توجه به اينكه بيش از 90% از مواد اوليه مصرفي اين صنعت از خارج وارد مي گردد لزوم استفاده از روشهاي كنترل كيفيت آماري جهت بهبود مرغوبيت توليدات صابون، پودر و خميردندان، به نحوي كه فرآورده هاي صنعت فوق داراي فاكتورهاي اساسي كيفيت كه در ارتباط با سلامت جامعه است، بوده باشد، بيش از بيش احساس مي شود. استفاده مناسب از شيوه هاي بازرسي براي رد يا قبول مواد اوليه، محصولات ساخته شده و همچنين استفاده از نمودارهاي كنترل در طول فرآيند توليد موجبات جلوگيري شد دوباره كاري و ضايعات مواد اوليه، محصولات ساخته شده و انرژي را فراهم كرده، باعث كاهش هزينه‌هاي توليد مربوط به آن و افزايش مهم بازار (از طريق رضايت مصرف كننده) مي شود. طبعاً صرفه جوييهاي ارزي فراواني بدنبال خواهد داشت.

همچنين صنعت شوينده و بهداشتي كشور ما در طول تاريخ گذشته خود با سربلندي و بطور عملي ثابت كرده است كه قدرت در اختيا گرفتن بخشي از بازار صادرات بين المللي و منطقه اي را دارد و در اين راستا و با توجه به دسترسي مشتريان خارجي به انواع محصولات بين المللي، رقابت در چنين بازارهايي مستلزم عرضه‌ي شوينده هايي است كه سليقه هاي مختلف منطقه‌اي را راضي نمايد و از ديدگاه مديريت استراتژيك، كيفيت بعنوان مهمترين و موثرترين عامل در عرضه رقابت داخلي و بازارهايي بين المللي و بعنوان ابزاري جهت افزايش سهم بازار و سودآوري مطرح مي باشد.

3-1 فرضيه ها

در انطباق با مسئله مورد نظر و موارد مذكور در فوق، فرضيات مورد بررسي در اين تحقيق بصورت زير تعريف شده اند:

فرضيه اصلي:

كاربرد تئوريها و فنون كنترل كيفيت آماري در صنايع شوينده و بهداشتي باعث تحت كنترل درآمدن فرآيند توليد مي شود.

فرضيه فرعي:

كاربرد تئوريها و فنون كنترل كيفيت آماري باعث كاهش در كل هزينه‌هاي توليد مي شود.

4-1 هدف تحقيق

هدف اصلي از تحقيق، نحوه بكارگيري تئوريها و روشهاي كنترل كيفيت آماري در صنايع شوينده و بهداشتي است. بطور دقيق تر اهداف زير از نگارش پايان نامه دنبال شده است.

1. بررسي وضعيت كنترل كيفيت در ايران بخصوص وضعيت كنترل كيفيت در صنايع شوينده و بهداشتي مديران

2. تعيين اندازه نمونه و روش نمونه برداري

3. چگونگي تهيه و استفاده از نمودارهاي كنترل و همچنين ارائه نوع مناسب نمودارهاي كنترل با توجه به نوع خصوصيات تحت كنترل

4. چگونگي استفاده از روشهاي بازرسي جهت رد يا قبول مواد اوليه و محصولات ساخته شده

5. تعيين نقاط اصلي و مهم كه در فرآيند توليد محصولات شوينده بهداشتي تحت كنترل قرار مي گيرد.

6. سازماندهي مناسب براي قسمت كنترل كيفيت

5-1 روش تحقيق

محصول صابون

1. تهيه 30 نمونه تصادفي جهت رسم نمودارهاي كنترل براي درصد رطوبت صابون

2. تهيه 30 نمونه تصادفي جهت رسم نمودارهاي كنترل براي وزن صابون حمام

محصول پودر دستي

1. تهيه 30 نمونه تصادفي جهت رسم نمودارهاي كنترل براي درصد رطوبت پودر

2. تهيه 30 نمونه تصادفي جهت رسم نمودارهاي كنترل براي وزن پودر دستي

3. تهيه 30 نمونه تصادفي جهت رسم نمودارهاي كنترل براي درصد اكتيو پودر

خميردندان

1. تهيه 30 نمونه تصادفي جهت رسم نمودارهاي كنترل براي وزن خميردندان

پس از انتخاب نمونه هاي فوق كليه آزمايشات شامل درصد رطوبت صابون و پودر دستي، درصد اكتيو پودر، توزين قالبهاي صابون، جعبه هاي پودر دستي و تيوبهاي پر شده خميردندان توسط آزمايشگاه كنترل و واحد كنترل كيفيت انجام گرفت. سپس داده هاي حاصل از نمونه ها و آزمايشات وارد نرم افزار Statgraphic گرديده و 18 نمودار X (ميانگين) 10 نمودار R (دامنه تغييرات)، 13 نمودار (انحراف معيار) و 11 نمودار توانايي (قابليت) فرآيند تهيه گرديد. همچنين جهت مشخصه هاي مورد بررسي با استفاده از مصاحبه با مديران، مهندسان و سرپرستان خطوط توليد، 6 نمودار و معلول براي مشخصه هاي وزن، درصد رطوبت و اكتيو پودر، صابون و خميردندان رسم شد. در فصل نمودارها شرح داده مي شود.

6-1 مشكلات و محدوديتهاي انجام دقيق

همانند هر پژوهش عملي ديگر، مشكلات عمده اجراي تحقيق، محدوديت دسترسي به منابع و اسناد و اطلاعات بصورت كافي است. فورمولاسيون محصولات صنايع شوينده و بهداشتي سري بوده و آزمايشات مربوط به مشخصه هاي مورد بررسي محصولات در اين صنعت شديداً تخصصي است در نتيجه اخذ اطلاعات و نتايج آزمايشات، زمان زيادي از وقت پژوهشگر را بخود اختصاص داد.