تاریخچه فلوریداسیون نمک به بیشتر از نصف قرن برمی گردد، که شامل تلاشهای بسیاری در اروپا و امریکا می باشد.( جدول 1-1) ارزشمندبودن فلوریداسیون نمک در رابطه با پیشگیری از پوسیدگی از حدود اواسط قرن بیستم مشخص شد. در دهة 1940 یک پزشک سوئیسی به نام H .J .Waspi نمک یددار، را برای بیماران باردار خود تجویز کرد و این کار را جهت پیشگیری از گواتر، و نقایص حاصل از کمبود در نوزادان انجام داد.(1)

وقتی دکتر وسپی درباره مطالعات H.T.Dean درباره فلوراید و پوسیدگی دندانی آگاهی پیدا کرد(11-2)، رویای پیشگیری از پوسیدگی در سطح وسیع با استفاده از نمک فلورریده را در ذهن پروراند.

با توجه به وجه تشابه فلوراید و ید بعنوان هالوژن، ترتیبی داد تا کارخانه نمک راین سوئیس، 200 میلی گرم سدیم فلوراید(NaF) معادل 90 میلی گرم فلوراید، در هر کیلوگرم نمک تولیدی اضافه کنند، در حالیکه در آن زمان میزان متوسط مصرف نمک روزانه، 12-10 گرم بود. در سال 1955 به دنبال پیشنهاد دکتر وپسی ودیگران، کارخانجات نمک سوئیس شروع به تولید نمک حاوی 10 میلی گرم یدید پتاسیم(KI )و 90 میلی گرم فلوراید(F )، در هر کیلوگرم نمودند( جهت مصرف در بخش زوریخ).

در سال 1968 نمک غنی شده در 23 بخش از 25 بخش سوئیس مصرف می شد و در حال حاضر تمامی، 26 بخش سوئیس از نمک فلوریده استفاده می کنند.

بخش باسل، در سال 1962 فلوریداسیون آب را مطرح نمود. در سال 2004، مجلس مقرر کرد که فلوریداسیون آب با فلوریداسیون نمک جایگزین شود. به چند دلیل، مثلاً اینکه فلوریده کردن آب در مناطق خارج از باسل نسبت به تولید نمک فلوریده بسیار مشکل و از نظر قانونی حتی غیرممکن بود(13). به این ترتیب، نمک فلورریده، در پاکت های حداکثر یک کیلوگرمی در دسترس قرار گرفت. امروزه در سرتاسر سوئیس به فروش می رسد و در سال 2000 مناطق حدود 85% مبادلات نمک محلی را دربرگرفته است.

دومین اتفاق مهم در ماه جون در سال 1965 رخ داد، وقتی که توزیع نمک فلوریده دردو جامه کمبیای به میزان بخشی از یک بررسی آغاز شد تا اثر نمک فلوریده در پیشگیری از پوسیدگی دندان در مقایسه با سیستم فلوریداسیون آب مشخص گردد. این حرکت توسط تعداد زیادی از مؤسسات بین المللی حمایت شد، مثل سرویس بهداشت عمومی ایالات متحده و دانشگاه انتیوکونیا در کلمبیا. این پروژه شامل طراحی بسیار خوب آنالیزی بود و دلایل بسیار خوبی را در جهت اثربخشی فلوریداسیون نمک ارائه داد. در نتیجه این بررسی مشخص شد که فلوریداسیون نمک(200 میلی گرم در فلوریداسیون در یک کیلوگرم نمک) منافعی مشابه فلوریداسیون آب دارد و در هر دو گروه کاهش پوسیدگی دندانی به میزان 60 تا65% دیده شده بود که این نتایج در گروه کنترلی که نه فلوریداسیون نمک و نه فلوریداسیون آب در آن اجرا نشده بود، وجود نداشت. بین سال های 1966، 1976، Karoly Toch مطالعه ای در جوامع مجارستانی انجام داد که در آنها سه نوع نمک با سه غلظت 200-250 و 30 میلی گرم فلوراید در کیلوگرم نمک استفاده می شد. سه جامعه ی دیگر به عنوان جوامع کنترل در نظر گرفته شدند. در جوامعی که نمک فلوریده مصرف شده بود، پوسیدگی دندانی در کودکان6-2 ساله( دندانهای شیری)، 33% کاهش یافته یود ودر کودکان 14-12 ساله( دندانهای دائمی) کاهش پوسیدگی حدود 66% دیده شد.

در فنلاند در سال 1952 فلوریداسیون در سطح 90میلی گرم در یک کیلوگرم نمک مطرح شد. مصرف نمک فلوریده در دهه 1970 افزایش یافت ولی توزیع آن محدود بود. از سال 1978، هیچگونه نمک فلوریده در دسترسی وجود نداشت.(14)

در سالهای 1985،1971 آقای Vines نتایج دو مطالعه که در سالهای 1966 و 1968 در پامیلونا و اسپانیا آغاز شده بود را گزارش داد.(6،7)

جدول 1-1 اتفاقات مهم در تاریخچه فلوریداسیون نمک

سال	کشور	اتفاق
1955	سوئیس	فلوریداسیون نمک در غلظت 90 میلی گرم در یک کیلوگرم نمک ( فلوریداسدیم) ، توسط شرکت United Swiss Rhine Stal
1964	سوئیس	تولید به حد 598 میلیون تن نمک فلوریده رسیده مصرف در 20 بخش از 25 بخش سوئیس توسعه یافت.
1965	کلمبیا	فلوریداسیون نمک در غلظت 200 میلی گرم بازای یک کیلوگرم آغاز شد به صورت یک مطالعه آزمایشی
1968-1966و 1972	اسپانیا	در مطالعه درباره اثربخشی در بچه های 13-6 ساله که نمک با غلظت 250 تا 225 میلی گرم فلوراید مصرف می کردند نتایج بعد از سه سال 50% کاهش در میانگین DMFT
1972	کلمبیا	مطالعه کلمبیا درباره فلوریداسیون نمک به اتمام رسید. نتایج بدست آمده نشاندهنده 60 تا 65 درصد کاهش پوسیدگی.
1977	کلمبیا	اولین سمپوزیوم بین المللی درباره فلوریداسیون نمک
1982	اطریش	کنفرانس بین المللی فلوراید
1986	گواتمالا	نشست متخصصین فلوریداسیون و یدیزاسیون نمک برای مصرف انسانی
1987	کاستاریکا و جامائیکا	راه اندازی برنامه فلوریداسیون نمک( غلظت 250 میلی گرم فلوراید در کیلوگرم)
191-1990	پرو و اروگوئه	راه اندازی، برنامه فلوریداسیون نمک 250 میل گرم فلوراید در کیلوگرم)
1991	مکزیکو	نشست متخصصین فلوریداسیون نمک در مکزیکوسیتی
1966	PAHO	راه اندازی برنامه فلوریداسیون در بولبویا، جمهوری دامینیک، نیاراگوئه، پاناما و ونزوئلا
1997	PAHO ( واشنگتون دی سی)	بررسی و پیشنهادات درباره غلظت فلوراید، در نمک
1998	اکوادور	اولین سمپوزیوم بین المللی نظارت و کنترل کیفیت فلوریداسیون نمک
2004	کوبا	نشست منطقه ای رؤسای دندانپزشکی جهت به روزکردن میزان اثربخشی فلوریداسیون نمک

مطالعه ای که در سال 1966 آغاز شده بود، به کودکان 13-6 ساله که در یک پرورشگاه زندگی می کردند محدود شده بود که به این کودکان نمک با غلظت 250 میلی گرم فلوراید در کیلوگرم داده می شد. به دلیل محدودبودن محیط پرورشگاه، مصرف روزانه کنترل شده و درجه 6/1 – 2/1 میلی گرم فلوراید حفظ می شد. در سال 1968 توزیع در شهرهای پوتاساس و ناوارا آغاز شد و شرایط مصرف نمک فلوریده

( غلظت 225 میلی گرم فلوراید در کیلوگرم نمک) فراهم شد، مصرف روزانه حدود 8/0 تا 2/1 میلی گرم فلوراید متغیر بود. مقایسه میزان DMFT کودکان 6 تا 13 ساله در هر دو جامعه( قبل سه سال بعد از مصرف نمک فلوریده) حدود 50 % کاهش نشان داد مطالعه Vine در شهر پوتاساس و ناوارا دارای گروه کنترل بود ولی مطالعه در شهر پامپلونا بدون گروه کنترل انجام شد.(16)

از ابتدای دهه 1980،دانشمندان بطور واضح مزایای فلوریداسیون نمک در پیشگیری از پوسیدگی را شرح دادند. در آن زمان، بسیاری از کشورهای قاره آمریکا برنامه های ملی فلوریداسیون نمک را راه اندازی کردند.

در فصل آینده، تاریخچه فلوریداسیون نمک و گزارشات برنامه های موفقیت آمیز در این زمینه را مطرح می کند.

مطالعات اولیه( 1980- 1955)

فلوریداسیون نمک در سال 1955 در سوئیس بدنبال پیشنهادات بسیاری از کارکنان بهداشتی و مسئولان آغاز شد و شامل توزیع نمک با غلظت 90 میلی گرم و 10 میلی گرم یدید پتاسیم در هر کیلوگرم نمک بود.

در آن زمان، سطوح سمی فلوراید شناخته نشده بودف و براین باور بودند که هر فرد نباید بیش از 2 میلی گرم در روز دریافت کند(1). کارخانه نمک United Swiss Rhine ، نمک را فلوریده کرده و در آغاز از ترکیب فلوراید جهت فلوریده کردن نمک استفاده می شد ولی بعدها با ترکیب محلول تر فلورید پتاسیم جایگزین شد. در مطالعات VRS 80 تا 90% فلوراید اضافه شده به نمک حدود 4 سال بعد هم باقی ماند، به شرط اینکه رطوبت تنها تا حدود 03/0 باشد.(1) این مسأله نشان میدهد که فلوراید نمک از بین نمی رود و نمک مشخصات فیزیکی خود را در طی ذخیره سازی حفظ می کند. اولین بارنمک فلوریده درشهر زوریخ و پس از آن در بخش زوریخ در دسترس قرار گرفت تا سال 1960 در 20 بخش از 25 بخش کشور سوئیس نمک فلوریده توزیع شد و تا سال 1964، حدود 600 تن نمک فلوریده تولید شد.

با وجود اینکه میتوان بدون تغییر ساختار محصول فلوراید را به نمک اضافه کردف ولی نمک فلوریده به شرطی در پیشگیری از پوسیدگی تأثیر خواهد گذاشت که ساختار ثابتی داشته باشد. بطور مثال از حدود سال 1975 بسیاری از بخشها بطور گسترده ای تحت پوشش مسواک زدن همراه بامصرف دهانشویه فلوراید 25/1% قرار گرفتند. قرصهای فلوراید در مدارس تعداد کمی از بخش ها توزیع می شد. ولی این معیارها بصورت موضعی بودند و گاهی اوقات بطور مطلوبی پیشگیری نمی شدند. برنامه های فلوراید موضعی با غلظت ppm 250 فلوراید بعد از توزیع گستردة نمک فلوریده در سال 1983 آغاز گردید. در مطالعه گذشت نگر بین سالهای 1960 و 1962 در زوریخ و وادنیس ویل(3،4) جهت بررسی میزان اثر پیشگیری کننده فلوریداسیون نمک انجام شد نشان داد که میزان متوسط DMFT در کودکانی که بطور مرتب از نمک فلوریده استفاده کرده اند نسبت به کودکانی که نمک فلوریده مصرف نکردند یا بصورت نامرتب مصرف کرده اند کاهش یافته است. در بین کودکان 8-9 ساله، 32-25% کاهش و در DMFS دیده شد در حالیکه در بین کودکان 12-14 ساله تغییرات ناچیز بود.

رویهم رفته مزایای مصرف نمک فلوریده کمتر از چیزی است که پیش بینی می شود، شاید وابسته به کاهش دوز، و مدت زمان کوتاهی که جوامع را مورد بررسی قرار گرفته اند و همینطور خطای احتمالی در گزارش میزان مصرف نمک فلوریده می تواند تأثیر گذار باشد.

خط مشیء های کلی برای مانیتورینگ دفع فلوراید در ادرار

1- دفع فلوراید در ادرار، در کودکان 5-3 ساله باید در فاز اول یا ارزیابی آسان در طرح افزودن فلوراید به نمک را بررسی مکرد و این برای تنظیم یک اصول اولیه قبل از اینکه نمکهای فلوراید به بازار عرضه شوند ضروری است.

2- در فاز دوم برنامه، 15 ماه بعد از اجرا ی اندازه گیری ها و کنترل بازار و مصرف نمکهای فلوراید دار باید مانیتورینگ دفع فلوراید در ادرار کودکان 5-3 سال آغاز شود. همچنین مونیتورینگ دفع فلوراید در ادرار باید بطور منظم هر 12 ماه در طی فاز دوم و سوم طرح افزودن فلوراید به نمک انجام پذیرد.

3- مطالعات باید در یک جمعیت شامل 180 کودک 5-3 ساله که در مناطق جنوب از نظر سطح ارتفاع از سطح دریاف آب و هوا و میزان فلوراید آب شرب زندگی می کنند، انجام شود.

4- نمونه های 24 ساعته باید همراه با نظارت به همة نمونه دهندگان در حداقل 2 موقعیت جمع آوری شود.

5- نمونه دهندگان انتخابی بای حداقل 6 ماه در آن منطقه سکونت داشته باشند.

6- کودکانی که هیچ دارویی( شامل ویتامینها) مصرف نمی کنند باید بعنوان دهنده ادرار انتخاب شوند.

7- همچنین باید به کار پرسنلی که کار مونیتورینگ را انجام میدهند در طول این مراحل نظارت داشت. انتخاب نمونه دهندگان، نمونه گیری، نگهداری نمونه، انتقال به آزمایشگاهها و بررسی نمونه در آزمایشگاه متوسط PH به نسبت بالا باشد اگر سرعت جریان ادرار به نسبت بالا باشد بنابراین غلظت فلوراید پائین تر خواهد بود و سرعت دفع بیشتر از سایر جهتها خواهد بود و بر عکس در ارتباط با فلوراید جهت تنظیم میزان دوز فلوراید در نمک ارزیابیPH و سرعت جریان ادرار ممکن است ضروری باشد.

مراحل مانیتورینگ 24ساعت دفع فلوراید در ادرار کودکان 5-3 سال.

1- برای افراد شرکت کننده در این مطالعه باید یک دوره آموزش که شامل مباحث جمع آوری ادرار و نگهداری نمونه و انتقال آن باشد برگزار کرد.

2- پرسنل شرکت کننده دراین بررسی باید از مباحثی که مورد مانیتور قرار می گیرند مطلع شوند و به آنها گفته شود که مقادیر مختلف فلوراید در آب شرب و تعداد نمونه هایی که باید در هر منطقه جمع آوری شود را بخاطر بسپارند.

3- خانه ها و مؤسسات باید جهت پیداکردن اهداء کنندگان جدید نمونه مورد بازدید قرار گیرند.

4- والدین و سایر افراد مسئول کودکان شرکت کننده در برنامه باید از اهداف مطالعه و مراحل جمع آوری نمونه ها مطلع شوند. یک فرم رضایت نامه امضاءشده باید از والدین یا افراد بزرگسال مسئول جمع آوری گردد.

5- در هر خانه فرد اهدا کننده باید یک فرم شناسایی شماره گذاری شده پر گردد و ظروف( که با همان شماره برچسب می خورند) برای جمع آوری نمونه، در محل گذاشته شوند.

6- به والدین و یا دیگر افراد مسئول در این مطالعه باید آموزش داده شوند که اولین ادرار دفع شده توسط کودک در صبح را دور بریزند و ساعتی را که اولین ادرار خارج شده است یادداشت نمایند. ساعت اولین ادرار نشاندهندة زمان شروع دورة 24 ساعته است که در طول آن نمونه ادرار جمع آوری می شود.

7- به افراد شرکت کننده در مطالعه باید گفته شود که تمام ادرارهای دفع شده در بقیه طول روز را جمع آوری کنند( همچنین اولین ادرار روز بعد). همچنین باید از والدین و یا سایر افراد مسئول خواست که ساعات دفع اولین ادرار روز بعد را نیز یادداشت کند که این نشانگر خاتمه زمان نمونه گیری می باشد.

8- ادرار اهداء کنندکان زن باید در ظرف تهینی از جنس پلاستیک جمع آوری شود و سپس ادرار به بطریهای پلاستیکی که برای جمع آوری تهیه شده است ریخته شود.

9- اهداء کنندگان ادرار باید آموزش داده شود که در ظروف را محکم ببندند و آنها را در مکان سرد نگهداری نمایند.

10- کارگران مسئول باید نمونه ها را روز بعد از شروع نمونه گیری جمع آوری کنند و مطمئن شوند که فرم شناسایی نمونه های ادرار به درستی پر شده باشند.

11- نمونه های ادرار و فرمهای شناسایی باید جهت بررسی به آزمایشگاه فرستاده شود.

مانیتورینگ وضعیت تغذیه ای در کودکان پیش دبستانی

درفاز اول( ارزیابی ساده ) برنامة افزودن فلوراید به نمک باید اطلاعات اولیه از وضعیت تغذیه ای کودکان پیش دبستاانی بدست آید. مانیتورینگ پیوسته باید از وضعیت تغذیه ای در این گروه باید در فاز دوم( اولین ارزیابی) و در فاز سوم( تثبیت و نگهداری) صورت پذیرد.

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، سوءتغذیه کودکان را تحت تأثیر قرار می دهد. بخصوص در سالهای اولیه زندگی(زمانی که رشد سریع و نیازهای تغذیه ای بالاتر و اختصاصی تر است) بنابراین وقتی فقر دسترس به غذا را محدود می کند. کودکان بیشتر رنج می برند. و حتی غذای کودکان نمی تواند نیاز های انرژی آنها را تأمین کند، سرعت رشد آنها محدود می شود و سلامت آنها به خطر میافتد. وقتی فردی بخواهد وضعیت تغذیه ای جامعه ای را بداند، وضعیت کودکان تا 6 سال بعنوان یک شاخص استفاده می شود، زیرا اثر سوء تغذیه در این گروه سنی بسیار قابل توجه است.

جهت ارائه طرح افزودن فلوراید به نمک مانیتورینگ وضعیت تغذیه ای کودکان پیش دبستانی خصوصاً مهم اس زیرا در کودکان زیر 5 سال و در شروع به جذب موادی می کند که نسبت تغییراتی در دندان می گردد( پوسیدگی، فولوروزیس و .....) مانیتورینگ اطلاعاتی را در مورد شیوع سوء تغذیه و جهت گیری آن و مشکلات بالقوة آن برای سلامت دهان و در مورد میزان مؤثر بودن نمک فلوراید دار رادر اختیار ما قرار می دهد.

بدلیل اینکه بیشتر دندانپزشکان و عوامل همآهنگ کننده برنامه افزودن فلوراید به نمک تجزیه محدودی در ارزیابی اطلاعات تغذیه ای دارند ضروری است که تلاشهای مونیتورینگ با مؤسسات غذایی و تغذیه ای همآهنگ شود. در بسیاری از کشورها سیستم های بررسی غذا و تغذیه جهت انتخاب مقالات و مراحل و تحلیل ها و شرح اطلاعات از منابع موجود اطلاعاتی شکل گرفته است.

در بحث افزودن فلوراید به نمک هرکشوری باید مراحل کار خود را برای مانیتورینگ وضعیت تغذیه ای کودکان پیش دبستانی تنظیم کند، و همراه از یک شاخص حداقل و مطمئن با توجه به در دسترس بودن مصرف و مصرف بیولوژیک مواد غذایی استفاده کند. رو شها برای بدست آوردن اطلاعات می تواند شامل مراحل زیر باشد:

• مطالعه اندازه گیری anthropometric در یک نمونة حمعیتی: در این مطالعه وضعیت تغذیه ای کودکان با استفاده از وزن، قد، و دور قفسه سینه در یک نمونه جمعیتی 5-3 سال ارزیابی می گردد.
• بررسی رژیمی در یک نمونه جمعیتی: این بررسی اطلاعاتی را توسط مشاوره یا پرسش جمع آوری می کند اطلاعات شامل مصرف مواد غذایی کودکان که در قالب تغذیه بیان شده است می باشد.

محتویات فلوراید مواد غذایی طبیعی و یا مصنوعی تولید شده که بطور منظم مصرف میشوند، تعیین می گردند. بعلاوه باید نظارت دوره ای به مواد غذایی که به منطقه وارد می شوند غنی شده با فلوراید می باشد انجام شود و این موارد شامل مواد غذایی است که بدلیل آبی که دارند و یا محلی که این مواد از آنجا بدست می آید جهت اندازه گیری مقدار فلوراید مواد غذای مراحل زیر پیشنهاد می شود:

1- مواد غذایی که بیشتر مصرف می شوند باید با توجه به طبقه بندی سازمان

بین المللی غذا و کشاورزی طبقه بندی گردند. مثلاً دانه ها، سبزیجات، حبوبات و چایها

2-برای انتخاب نمونه های غذایی باید مناطق مختلف جغرافیایی و اقتصادی موردنظر قرار بگیرند( یک ناحیه می تواند تمام استان را پوشش دهد و یا زیر مجموعه ای از یک اسان باشد و همچنین یک استان میتواند شامل 7 منطقه مختلف با توجه به مناطقه مختلف تغذیه ای باشد.

3-زمانی که گروه های غذایی شناسایی گردیدند نمونه های غذایی باید در آزمایشگاه طی 24ساعت جمع آوری و آنالیز گردن( در صورتی که مواد غذایی زود فاسد شدنی باشند).

به تکنیک زیر جهت تعیین مقدار فلوراید موجود در غذا توصیه شده است:

روش اول:

این روش براین پایه استوار است که فلوراید را در نمونه های غذایی خشک یا تازه مادر زمانی که هیدروفلوریک اسید شکل گرفت و انتشار پیدا کرد جدا می کنند در این روش اندازه گیری فلوراید با استفاده از الکترود ویژه یون انجام می شود.

 

روش دوم:

در این روش آنالیز بر پایه تولید خاکستر می باشد و نمونه های با آب دیونیزه شسته و در هاون کوبیده می شوند. مواد به مدت 3 ساعت در دمای خشک می شود. gr 20 از هر نمونه ای برداشته و باgr 1 اکسیدکلسیم در لوله های نیکلی مخلوط می گردد، PH اندازه گیری می گرد و نمونه های کامل برروی سطح داغ خشک می شوند و در نقطه ای که مواد به جامد تبدیل می شوند خاکستر تولید می کنند. نمونه ها در فور در دمای به مدت 24 ساعت قرار داده می شوند. بطور مثال در مورد چای 20 میلی لیزدر 15،10،5،3،0 و 30 دقیقه از انتشار تهیه می گردد و برای آماده سازی محلول ها gr 5/2 چای به 250 میلی لیتر از آب دیونیزه اضافه می گردد.

روش آنالیز

برای تعیین مقدار فلوراید هر نمونه یک الکترود دیونیزه استفاده می شود کالبیراسیون های زیر بر پایه مقایسه با نتایج بدست آمده از محلولهای فلوراید 5/0,1/0,0/5,0/1,0/0ppm می باشد این مکحلول های از محلول استاندارد فلوراید ومحلول رقیق شده باTISB بدست می آید.

مانیتورینگ شیمیایی

مانیتورینگ شیمیایی یک فرایند کلینیکی است که حضور یک عنصر شیمیایی جستجو می کند.

( در این مورد فلوراید را در یک ماده مثل آب یا نمک بون ایجاد تغییر در عناصر شیمیایی)

برای آنالیز فلوراید در مانیتورینگ شیمیایی روش potentiometer استفاده می شود.

در بررسی اپیدبولوژیکال برنامه افزودن فلوراید به نمک، مونیتورینگ شیمیایی بزطر دوره ای جهت بررسی و یافتن مقدار فلوراید در آب و نمک همانطور که شرح داده شد انجام می شودتعیین فلوراید در آب آشامیدنی چاهها و شبکه تأمین آب

مانیتورینگ شبکه شیمیایی دوره ای و غلظت فلوراید در آب آشامیدنی اجازه تنظیم مصرف طبیعی موزانه فلوراید جمعیت زا می دهد. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده اند که رابطه ای بین غلظت فلوراید در آب و سطح فلورزویس قدامی و شیوع و شدت پوسیدگی وجود دارد. بنابراین نتایج مانیتورینگ آب می تواند بعنوان یک فیدبک برای برنامة افزودن فلوراید به نمک مورد استفاده و همینطور جهت تثبیت غلظت مورد نیاز فلوراید درجمعیت هایی که احتمال بروز فلوروزیس وجود دارد ازاین روش استفاده میشود در مناطقی که سطح فلوراید در آب آشامیدنی بالا است، مؤسسات مسئول تأمین آب باید آب چاههایی را که فلوراید بالایی دارند با آب مناطقی که فلوراید پائین ادارند مخلوط کنند زدودن فلوراید نیز راه حل ممکن دیگر در مورد آب چاههایی اس